شکل گیری و شکل دهی شهر در دو پارادایم مدرنیسم و پست مدرنیسم

از ابتدای پیدایش شهر تاکنون می توان سه نوع مدل را از نظر نوع و میزان مداخله در شکل آن ها شناسایی کرد: 1. شهر «شکل گرفته شده»، 2. شهر «شکل داده شده» و 3. شهری که شکل آن ترکیبی از «شکل گیری» و «شکل دهی» است. بدیهی است تعداد این سه نوع مدل به هیچ وجه متناسب نیست و از زمانی به زمان دیگر، نظامی به نظام دیگر و منطقه ای به منطقه دیگر متفاوت بوده است. تاکنون همواره این سؤال به طور جدی در بین فلاسفه، اندیشمندان و متخصصان حرفۀ طراحی شهری مطرح بوده که به راستی میزان معقول و منطقی مداخله در شکل شهر چقدر است؟ تا آنجا که شاهد به وجود آمدن دو قطب کاملاً متضاد (از عدم مداخلۀ کامل- پیش و پس از دوران مدرنیسم تا مداخلۀ کامل- در دوران مدرنیسم) نیز در این زمینه بوده ایم. بدیهی است هر یک از این مدل ها بر پایۀ پارادایم و جهان بینی خاص خود قرار گرفته اند. بر این اساس، دو پارادایم مدرنیسم و پست مدرنیسم در ارتباط با مفهوم (شکل) شهر در یک چارچوب فلسفی/معرفت شناسی جدال مدرنیته در این نوشتار تحلیل شده است. سپس، با تجزیه و تحلیل سه شهر برازیلیا (نمونۀ شکل دهی)، یزد (نمونۀ شکل گیری) و اصفهان دورۀ صفوی (نمونۀ تلفیق دو مفهوم) ویژگی های هر مدل معرفی و مقایسه شده است و در پایان با توجه به شرایط کنونی شهر معاصر، نتیجه گیری می شود که شکل مطلوب مداخله در شهر معاصر باید بر اساس تلفیق دو پارادایم بالا، به صورت تعاملی بین دو حالت متضاد گفته شده، رفت و برگشت کند که حاصل، ترکیبی خواهد شد از«شکل گیری» و «شکل دهی» یا کنترل و کنترل نشدن و بالاخره طراحی مستقیم و غیرمستقیم شهر.